ХӨДӨЛМӨРИЙН 30ХИ0Н БАЙГУУЛАЛТ, НОРМЧЛОЛЫН ҮНДСЭН АСУУДАЛ

ХӨДӨЛМӨРИЙН 30ХИ0Н БАЙГУУЛАЛТ, НОРМЧЛОЛЫН ҮНДСЭН

АСУУДАЛ

Асуулт 1. Үйлдвэрлэлийн хөдөлмөрийн удирдлага, зохион байгуулалтын тухай.

Хөдөлмөр бол байгалиас хүнд зааяасан мөнхийн ухамсартай үйл ажиллагаа. Хөдөлмөрийг өөртөө агуулсан хүн, адгууснаас ялгагдах дээд зэргийн ухамсартай үйл ажиллагаагаар үлгэр жишээч зохион байгуулалттай, удирдлагатай байх мэдлэг чадварыг олж, хуримтлуулсаар байна. Менежментийн онолын хялбарчилсан томьёололд "Зохион байгуулалт хүчийг (нөөц боломжийг) хэдэн арав дахин нэмэгдүүлдэг" гэж толорхойлжээ Хөдөлмөрийн үр дүнг дээшлүүлэхийн тулд хүний аливаа үйл ажиллагааг зохион байгуулж, удирдах онол , арга зүйг хөдөлмөрийн эдийн засгийн шинжлэх ухаан тусгайлан судалж байна.

Хөдөлмөр  зохион байгуулалтын тухай тодорхойлолт.

Үйлдвэрлэлийн нэгдмэл үйл ажиллагаанд хүний хөдолмөрлөх

нөхцөл, боломжииг үйлдвэрлэлиин матөриаллаг зүйлстэй хамгийн оновчтой уялдуулж дээд зэргийн эмх цэгцтэй, үр ашигтай байдлыг хангах эдийн засаг, техник-шинжлэх ухаан, хүн хүчний цогцолбор арга хэмжээг ходөлмөр, зохион байгуулалт гэнэ.”

Хөдөлмөр зохион байгуулалтанд багтах асуудлуудыг агуулгаар нь судалж үзвэл гурван үндсэн зорилт тавигдаж байна. Үүнд:

1 .Эдийн засгийн зорилт: Үйлдвэрлэлд шинэ техник технологи нэвтрүүлэх замаар хөдөлмөр, материалын зардал хэмнэж, нийгмийн хөдөлмөрийн бүтээмж дээшлүүлэх

2.    Бие,сэтгэл зүйн зорилт: Хөдөлмөр, эрүүл ахуйн нөхцөл

сайжруулах замаар хүний ажиллах чадвар, эрүүл мэндийг хамгаалах

3.    Нийгмийн  зорилт: Хөдөлмөрийн агуулга оюунлаг шинжтэй болж байгаа

эрин үед мэдлэгт суурилсан шинжлэх ухаан үйлдвэрлэлийн парк зохион байгуулж, удирдах. Ингэснээр монгол хүний хөдөлмөрөөрөө өрсөлдөх чадварыг дэлхийн хөгжилтэй орнуудын жишигт хүргэх болно. Хөдөлмөр зохион байгуулалтын судалгааны хүрээ нь тодорхой мянган хүн амтай. Гэтэл энэ хоёр дүүрэгт иргэдэд төрийн үйлчилгээ үзүүлдэг хөдөлмөр халамж үйлчилгээний хэлтсүүдийн орон тоо, цалингийн дүн мөн адилхан батлагджээ. Ийм нөхцөлд гухайн байгууллагуудын ажлын ачаалал, иргэдэд үзүүлэх төрийн үйлчилгээ доголдож, хөдөлмөрийн зохион байгуулалт, удирдлага суларч болзошгүй юм. Хөдөлмөр зохион байгуулалтыг сайжруулах асуудлыг нарийвчлан судалж, тодорхой арга хэмжээг багтаасан төсөл, хөтөлбөрийн дагуу удирдлагын бүтэц, үйл ажиллагааны тогтолцоог шинэчлэх ёстой.

Хедөлмөр зохион байгуулалтын асуудлыг шийдвэрлэх талаар дор г/рцдпзн нийтлэг зарчмыг үндэслэл болгоно. Үүнд:

1.    Хөдөлмөр зохион байгуулалт, техникжилтийн түвшингийн хооронд онвчтой  хамаарал, харьцаа тогтоох

2.    Иж бүрэн арга хэмжээ

3.    Зөв зохицолдоо, эрх үүргийн нэгдэлтэй удирдлагын бүтэц

4.    Үйл ажиллагга тасралтгүй, жигд явагдах горим

5.     Түншийн болон хариуцлага хүлээх эрх зүйн орчин /гэрээ, хэлцэл,

факт . . ./

6.    Хяналт. шалгалтын эрсдэлээс хамгаалсан тогтолцоо.

Асуулт 2. Хедөлмерийн нормчлолын мөн чанар, нормын төрөл

Хүмүүс  хөдөлмөрийн үр дүнг тодорхой үзүүлзлтээр тооцдог. Хөдөлмөрийг хэмжих үзүүлэлт нь ажлын цаг болно. Хөдөлмөрийн энэ үзүүлэлт нь нэгж ажил, үйлчилгээг хийж дуусгахад зарцуулсан ажлын цагийн хугацаагаар, эсвэл ажлын цагийн нэгж хугацаанд хийж бүтээсэн ажил, үйлчилгээний өртгийн болон биет тоо хэмжээгээр илэрхийлэгдэнэ.

Нийгмийн ажлын цаг хуульчлан тогтоогдсон болохоор хөдөлмөрийн норм нь иргэний хөдөлмөрлөх үүргийг баталгаажуулсан хэм хэмжээ болно. Хөдөлмөрийн нормын тухай ойлголтыг товч утгаар авч үзвэл “Хүний хөдөлмөрлөх үйл ажиллагааны хэм хэмжээг илэрхийлж, түүний зайлшгүй үргэлжлэх хугцааны норм" болно. Хөдөлмөрийн норм нь бизнес, бүртгэл тооцооны суурь үзүүлэлт болдог.

Хөдөлмөрйин нормчлолд баримтлах зарчим:

Хөдөлмөрийн хуваарь орчин үөд хэрхэн өөрчлөгдөж, агуулга, чанарын ямар шинжтэй болж байгаа жишээ авч үзье. 1990 оны эхэнд томоохон нисэх буудал, төмөр зам, зочид буудал зэрэг үйлчилгээний хүрээнд  ариун цэвэр, усалгаа, тохижилтын ажлыг хүмүүс биеийн хүчээр байсан энгийн хөдөлмөр эрхлэгчид өнөөдөр өндөр хүчин чадалтай олон талын үйлдэл бүхий машин техникт ажиллах болсон нь уумүүсийн хөдөлмөрийн агуулгад чанарын өөрчлөлт гаргажээ. Олон улсын мэргэжлийн холбооноос гаргасан мэдээ судалгаанд цэвэрлэгээний болон ачиж буулгах ажлын хүрээнд биеийн хүчээр ажиллагсадын тоо гуравны хоёроор хэмнэгдэж, энэ салбарын энгийн хөдөлмөр /хар ажил / нь агуулгын хувьд инженерийн мэдлэгт суурилсан оюуны багтаамжтай хедөлмөр болсоноор бүтээмж, цалингийн түвшинг 3.8-2.6 дахин өсгөсөн тухай дурьджээ. Хөгжлийн түвшингээр энгийн хөдөлмөрийн хүрээ хумигдаж, хүний ажиллах чадвар, зохион байгуулалтын нарийн горимд шилжиж байна.

Хөдөлмөрийн хуваарийг ерөнхийд нь гурав ангилдаг.

1.    Хөдөлмөрийн ерөнхий хуваарь: Нийгмийн үйлдвэрлэлийн

хүрээнд ходөлмөрийн үйл ажиллагааг ангилж, ерөнхий хуваарь гаргажээ. Аж үйлдвэр, ХАА, барилга, тээвэр, холбоо гэх мэт

2.    Хөдөлмөрийн хэсэгчилсэн хуваарь: Нэг салбарын хүрээнд

хүмүүсийн хөдөлмөрөөр дагнаж ажилласан үлйдвэрлэлийн эцсийн дүнгээр ялгаж төрөлжүүлсэн хуваарь. Жишээ нь: ХАА-н салбарт газар тариалан, мал аж үйлдвэрт олборлох, боловсруулах

3.                                         Хөдөлмөрийн            нэг бүрчилсэн хуваарь: Үйлдвэрийн дотоод бүтцэд ажилтнуудын хийж гүйцэтгэх ажил үүргийг мэргэжлээр төрөлжүүлж хуваарилдаг. Жишээ нь: Мод боловсруулах үйлдвэрт мужаан, засварчин, цахилгаанчин гэх мэт.

Хөдөлмөрийн  хоршил. Үйлдвэрлэлийн эцсийн үр дүнгийн төлөө хүмүүс пэгдэж ажиллах хөдөлмөрийн хуваарийн шууд хамаарал бүхий ү--мтц:ч зо.хион бпйгуулалт болно. Жишээ нь: Үйлдвэрлэлийн бригад, баг, салаа. Хөдөлмөрийн хуваарь, хоршлыг оновчтой хийснээр удирдлагын бүгций боловсронгуй болгох оновчтой бодлого шийдвэр гаргах. Жишээ нь: Оонгино хайрхан дүүрэг 170 гаруй мянган иргэдтэй Хан-Уул дүүрэг 60 гаруй

1. Шиижлэх ухаан - техникийн болон хүний хүчин зүйлсийн нөхцөл боломжийг үндэслэлтэй тооцох

2.Цагийн хэмнэлт, бүгээмжийн болон хөдөлмөрийн үнэлэмжийн осөлтийн тэнцвэртэй харьцаа тогтоох

3. Хөдөлмөрийн нормчлопын асуудал хамтын гэрээ, хэлцэлийн ил тод шийдвэрлэж  байх.

Үйпдвэрлэлийн тодорхой нөхцөл, хөдөлмөрийн илүү оновчтой арга барилд судалгаа, шинжилгээний аргаар боловсруулсан хөдөлмөрийн нормыг хөдөлмөрийн дэвшилттэй норм гэж үздэг байна.

Хөдөлмөрийн нормын төрөл:

Хөдөлмөрийн нормыг хугацааны, бүтээлийн, үйлчилгээний гэж 3

төрөлд ангилна.

-Хугацааны норм гэдэг нь үйлдвэрлэлийн техник-технологийн боломж, хөдөлмөр зохион байгуулалтын хүрсэн түвшинд нэгж бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг гүйцэтгэхэд зарцуулсан хугацааг хэлнэ.

-Бүтээлийн нормыг 1 цагт, ээлжинд ба сард хийж гүйцэтгэх ажлын биет үзүүлэлт /ширхэг, литр, тонн, метр, кв/ -ээр тодорхойлогдоно.

-Үйлчилгээний норм. Энэ нь тодорхой нэгж хугацаанд нэг буюу хэсэг ажилчны үйлчлэх тоног төхөөрөмж /ажлын байр, үйлдвэрлэлийн талбайн хэмжээ зэрэг/ -ийн тоогоор тогтоогдоно. Энэ нормыг хугацааны ба бүтээлийн норм тогтоох боломжгүй буюу тогтоох боломжтой ч үр ашиг муутай нөхцөлд хэрэглэнэ. Хөдөлмөрийн норм үйлдвэрлэлийн дотоод төлөвлөлтийн үндэс болно. Бизнесийн болон санхүүгийн нөөц нь хөдөлмөрийн нормд үндэслэгдэж зохиодог. Хөдөлмөрийн биежсэн болон амьд аардал нь хуримтлал бий болгох хэмнэлтийн зарчмаар тооцож байдаг. Хөдөлмөрийн нормыг боловсруулахдаа үйлдвэрийн газрын хөдөлмөрийн процессийн шинж чанар, онцлог, үйлдвэрлэлийн механикжилтийн түвшин, хүний сэтгэл зүй, физиологийн хэвийн нөхцөлийг хангах асуудлыг хамтад нь авч үздэг. Хөдөлмөрийн нормыг үйлчлэх хүрээнээс нь хамааруулж -орон нутгийн, -нэгдсэн, -үлгэрчилсэн гэж ангилна. Орон нутагт хэрэглэх хөдөлмөрийн нормыг тухайлан нэг үйлдвэрийн хүрээнд боловсруулж мөрдөнө.

Улс ардын аж ахуйн янз бүрийн салбарт техник зохион байгуулалтын ижил нөхцөлд хийж гүйцэтгэдэг нэг төрлийн ажилд зориулж тогтоосон хугацаа /бүтээл/-ны нормыг нэгдсэн норм гэдэг. Энэ нормыг боловсруулахдаа тухайн төрлийн ажлын гүйцэтгэх техник зохион байгуулалтын  нөхцөлийн нийтпэг шинжийг харгапзлн үздэг. Бүтэц, технологи ажиллагаагаараа ижил төстэй нэг хэв загвар буюу нэг стандартын эзалхүүнийг боловсруулах хугацаа нь тогтоогдсон тойм нормыг үлгэрчилсэн норм гэнэ. Үйлчлэх хугацаагаар нь туршилтынх, байнга мөрдөх норм гэж ангипна

Асуулт 3. Хөдөлмөрийн нормыг боловсруулах арга.

Хөдөлмөрийн норм чанартай ба үндэслэлтэй тогтоогдох нь түүнийг болоогруулах үед хэрэглэх аргаас ихээхэн шалтгаална. Норм тогтоох нийлбэр ба задлан шинжлэх 2 арга байна. Ажлыг бүрдүүлж буй элементүүдийг жижиглэн хувааж, судлан тэдгээр элемент тус бүрт хугацааны нормыг урьдчилан тогтоохгүйгээр бүх ажилд нийтэд нь норм тогтоох аргыг нийлбэр арга гэнэ.

Хедөлмөрийн нормчлолын задлан шинжлэх арга бол ажлын элемент бүрийн хугацааны зардлын үргэлжлэл ба ажил гүйцэтгэх арга барил, түүнчлэн хөдөлмөр зохион байгуулалтын тухайн түвшин, техник тоног төхөөрөмжийн хангамж, түүний ашиглалт, өгч буй үр ашгийг задлан шинжлэх элемент тус бүрийн хугацааны үргэлжлэлийг нормативыг гогтоосны үндсэн дээр боловсруулсан хөдөлмөрийн нормыг задлан шинжилгээний аргаар тогтоодог.

Асуулт 4. Ажлын цагийн ангилал.

Ажлын цаг нь хөдөлмөрийн гэрээгээр хүлээсэн үүргийн дагуу ажилласан бүтэн өдрийн үргэлжлэх хугацааны хэсэг болно. Ажлын цагийг ажлыг хийж гүйцэтгэсэч ба завсарлагын хугацаа гэж ангилна.

Ажил хийж гүйцэтгэх хугацааг дотор нь өгөгдсөн ажлыг шууд хийж

гүйцэтгэхэд холбогдох хугацаа мөн үйлдвэрлэлийн даалгаврыг хийж гүйцэтгэх холбогдолгүй ажлын хугацаа гэж ангилна. Өгөгдсөн ажлыг шууд хийж гуйцэтгэхэд зарцуулсан хугацааг дотор нь бэлтгэл-төгсгөлийн, шуурхай ажлын ба ажлын байрыг үйлчлэх хугацаа гэж төрөлжүүлдэг Бэлтгэл- гөгсгөлийн ажлын хугацаа /Тг/ ажлын байрыг ба ажилчин өөрийгөө ажилд бэлтгэх, ээлжийн ажлын төгсгөлд хийгдэх ажил зэрэгт зарцуулах хуглца юм Шуурхай ажлын хугацаа /Тшу/ хөдөлмөрийн зүйлийн хэлбэр, дүрс, чанарыг өөрчлөх буюу энэ өөрчлөлтөнд үйлдэл, нөлөө үзүүлэх, үйлдвэрлэлийн ажилбарыг гүйцэтгэхэд шууд зарцуулагдах хугацаа юм. мим/гэуяй ажлын цагийг дотор нь үндсэн ба туслах ажлын хугацаа гэж ангилна. Үндсэн ажлын хугацаанд хөдөлмөрийн зүйлийн хэлбэр, дүрс чанарыг шууд өөрчлөх лроцесс явагдаж байдаг бол туслах ажлын хугацаанд үндсэн ажлыг хийж гүйцэтгэхийн тулд зайлшгүй хийгдэх туслах ажил, уйпдгп/үлэд зарцуулах хугацаа юм. Тодорхой нэг төрлийн хугацааны нормыг тоггоохдоо зарцуулагдах бүх хугацааг зайлшгүй чухал гэж үзэхгүй. Ийм учраас ажлын цагийг нормчлогдох ба үл нормчлогдох гэж 2 ангилна. Үйлдвэрлэлийн нэгж ажилд нормчлогдох хугацааны дүнг хугацааны норм гэнэ. Хугацааны нормыг /Нх/ дотор нь ширхэгийн ба бэлтгэл-төгсгөлийн !жлы> -эж хувааж дараах байдлаар тодорхойлно.

Нх = Тшн + Тбт

/Нх - хугацааны норм, Тшн -ширхэгийн хугацаа, Тбт - бэлтгэл- гөгсгөлийн хугацаа/

Шипхэгийн хугацааг гүйцэтгэж байгаа нэгж ажилд тогтоож, ажлыг г^ряяп бп механизмаар хийж гүйцэтгэж байгаагаар ангилна. Ажлыг гараар хииж гүйцэтгэх үед ширхэгийн хугацаа /Тши/-г тодорхойлохдоо:

Тши = Тшу + Табу + Ттзб + Тахз

/Тшу - шуурхай ажлын хугацаа, Табу - ажлын байрыг үйлчлэх хугацаа, Ттзб - үйлдвэрлэлийн техник технологийн түр зогсолт, Тахз - ;'.фг1.м -:>з хувийн хэрэглээний хугацаа/

Бүтээлийн норм хугацааны нормтой урвуу харьцаатай.

Нб = Тэ/Нх                              Нб =  Тбн/Нх

Тэ - ажилд оролцож гүйцэтгэх нэг буюу хэсэг ажилчдын ээлжийн ажлын цагийн фонд

Нх - нэгж ажлын хугацааны норм

! ’У I ээлийн нормыг ээлжийн ажлын үргэлжлэх хугацаагаар тогтоодог I''.¹¹'л.;1л<лын хугацааны нормыг тодорхойлохдоо:

I |хү - |-1х ^л' N * К

Нх - нэгж ажлын хэмжээг гүйцэтгэх хугацааны норм

N - нэгж ажлын хэмжээ, нэгжид ажиллах ажлын хэмжээ

К - Хугацааны нормд тусгагдаагүй нэмэгдэл үүргийн коэффициент

Үйпчилгээний нормыг:

Үн = Ф/Нхү гэж олно.

Ф - ажлын цагийн фонд

Нхү - үйлчлэх хугацааны норм

? йлвэрлэлийн Iехник-зохион байгуулалгын нөхцөл, тэргүүн туршлага, хөделмөрийн арга барил, хугацааны зарцуулалтанд хийсэн шинжилгээ судалгааг үндэслэн хөдөлмөрийн зайлшгүй зардлыг бодитойгоор тусгаж, нормын элемент бүрд хугацааны нормативыг тогтооно. Хугацааны ийм чормлтив хөдөлмөрлйн норм боловсруулах үндэс болно. Хугацааны норматив гэдэг нь тухайн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд шаардагдах хугацааны злрдап (норм)-ын элемент бүр дээр тогтоосон хугацааны үргэжлэлийг хэлнэ.Энэ нормыг бэлтгэл-төгсгөлийн, үндсэн.туслах, ажлын амралт ба хувийн хэрэгцээ хангах хугацааны норматив гэж ангилна.

Асуулт 5. Ходолмерийн нормчлолын уурэг, роль, туунийгсайжруулах нь

Хөдөлмөрийн нормчлол нь хөдөлмөрийн процессыг зохион байгуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэж үйлдвэрлэл, хөдөлмөрийг оновчтой юхмон байгуулж, машин тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал, ажиллах хүчний /иигпапгыг сайжруупах асуудлыг шийдвэрлэнэ. Хөдөлмөрийн норм нь бүтээгдэхүүний төлөвлөгөөт ба жинхэнэ хөдөлмөр зарцуулалтыг тооцож тодорхойлох үндэс нь болдог. Хөдөлмөрийн нормыг үндэслэн хөдөлмөрийн бүтээмж, цалингийн фонд, ажиллагсдын тоо зэрэг чухал үзүүлэлтүүдийг төлевлөнө.Харин жинхэнэ хөдөлмөр зарцуулалт бол аж ахуйн нэгж, блйгү; пнагя тэдгээрийн харьяа нэгжүүдийн үйл ажиллагааны чухал шалгуур юм. Иймд аж үйлдвэрийн бүхий л үйл ажиллагааг зохион байгуулах,

Хөдөлмөрийн зохион байгуулалт

1.    Байгаль хүний харьцаа хүнд байгалаас заяасан мөнхийн үйл явдал юм.

2.    Хөдөлмөр бол хэрэгцээ, хэрэгцээг хангах үйл явдал юм.

3.    Зардалын менежментийн ойлголт хөдөлмөр бол үйлдвэрийн онцгой төрлийн зардал мөн.

Хөдөлмөрийн эдийн засгийн ном сурах бичигт хөдөлмөрийн тухай ойлголтыг дараах асуулгаар тодорхойлно. Хүн хэрэгцээгээ хангахын тулд хөдөлмөрийн хэрэгцээгээ ашиглан шинээр, хэрэгцээний өртөг бий болгож байгаа хүний ухамсартай зорилготой үйл ажиллагааг хөдөлмөр гэнэ.

Материаллаг болон оюуны баялагийг бий болгоход 3 хүчин зүйл байна.

1.    Үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл актив хөрөнгө.

2.    Хөдөлмөрийн зүйлс.

3.    Хүний хүчин зүйлс ( мэдлэг чадвар дадлага туршлага )

Зохион байгуулалт нь хүн боломжийг хэдэн арав дахин өсгөх боломж юм.

Хөдөлмөр зохион байгуулах тухай онолын

сэтгэлгээний түүхэн товчилол

Хөдөлмөрийн зохион байгуулах онол арга зүйн асуудалыг эрдэмтэд судлаачид олон жилийн турш судлаж танин мэдэхүйн тусгайлсан чиг хандлага бүхий мэдлэг хандлагийг бий болгосон. Хүн хөдөлмөрөө зохистой эрчимээр зохион байгуулж чадна тэр хэмжээгээр амжилтанд хүрнэ. Хөдөлмөрийн зохион байгуулалтыг орчин үеийн шинжлэх ухааны суурь үндэс гэж үзсэн эрдэмтэд тухайлбал: А. Смит , Ф.У. Теллер , Г. Эмерсон , А. Фаиель нар удирдахуйн ухааны 14 зарчимын 1-рт хөдөлмөрийн хувиар гэж тодорхойлжээ.

Эдгээр эрдэмтэдийн бүтээлд хөдөлмөрийн зохион байгуулалт нормчилолийн талаар онол арга зүйн тулгуур үзэл баримталж түүхэн товчилол хийе. Ф.У. Теллер үйлдвэрийн газарт хөдөлмөр зохион байгуулалт нормчилолийн онол арга зүйг анх үндэслэгч гэж үзсэн байна. Теллероос өмнө онолын түвшинд цэгцлэн кодлах оролдлого 19 - р зууны эхний хагаст ажилд хийж байжээ. Английн профессор математикч Ч. Беббеж эдийн засгийн машин үйлдвэрийн анхны сурах бичиг 1832 онд зохиожээ. Магадгүй Тейлер орчин үеийн математикийн ухааны онол болгохдоо тоон шинжилгээний аргыг хэрэглэх болсон юм. А.а

-     г шинжлэх ухааны арга барилаар удирдах эхлэл тавьсан Ф.У. Теллер нь инженер судлаач 1856-1915 онд амьдарч онолын хэд хэдэн бүтээл туурьвисан нь өнөөдөр ач холбогдол өгч эрдэмтэд санаа нэгтэй авч үздэг. Тейлерийн боловсруулсан хөдөлмөрийн зохион байгуулалт нормчлолийг макро элементийн ( зүйлчилэн судлах ) судалгаа

шинжилгээний арга нь үйлдвэрийн менежментийн онолын системд эргэлт байсан гэж эрдэмтэд үздэг. Тейлер удирдлагын тухай арга зүйг.

-      Хэсэгчилсэн үнэ тогтоох арга 1895 он

-      Цехийн удирдлага 1903 он

-      ШУ М-н зарчим 1911 он зэрэг бүтээлүүд тусгажээ.

Эдгээр бүтээлдээ Тейлер ажилтануудад олгох цалинд шинжлэх ухаан арга хэрэгсэлээр хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлэх талаар судалгаа хийжээ. Өндөр цалин ажлын угтвар нөхцөл гэж баталсан. Тейлерын 4 гол зарчим нь хөдөлмөрийн зохион байгуулалт.

1.    Ажлын элемент бүрийг шинжлэх ухааны арга зүйгээр судлах.

2.    Шинжлэх ухааны аргаар ажиллах хүчийг сонгож ажилд авах хүн бүрийг сургаж хэвшүүлэх мэргэшүүлэх.

3.    Зорилтот төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг ажилтануудынхаа мэрэгжил дадлага туршлага санаачилгад тулгуурлах энэ нь багаар ажиллах чадвараар тодорхойлно.

4.    Ажиллагсад удирдлагын хоорондын үүрэг хариуцлагийг тэнцүү хувиарлах ашиг сонирхолыг харилцан хүндэтгэх итгэл дааж ажиллах тулгуурласан байх ёстой.

Ажлын байрны тодорхойлолт.

Хөдөлмөрийн хувиарлалт.

Хөдөлмөрийн гэрээ

Хамтын гэрээ

Тейлер үйлдвэрийн мэргэжилтэнд хөдөлмөрийн зохион байгуулалт нормчлолын асуудлыг судлах арга зүйд цаг хугацааны хөдөлмөрийн үйлдэл арга барилийг өргөнөөр авч үзсэн байдаг. Тейлер өөрөө хөдөлмөрийг шинжпэх ухааны үндэслэлтэй зохион байгуулахад гавьяа зүтгэл гаргасаны зэрэгцээ бусад эрдэмтэдийг анхааралтай судлаж үзсэн байдаг. Тейлер судалгааны арга зүйдээ Тоун, клесийн боловсруулсан төлөвлөгөө арга зүйг өндөр үнэлж дараах тодорхойлолтыг өгсөн байдаг. Сэтгэлгээ онолын үнэ цэнэтэй бүхэн энгийнээс өндөр түвшингийн зохион байгуулалтанд хүргэсэн аливаа үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл юм гэж үзжээ. Тоун клесийн систем гэж үздэг энэ арга зүйн гол санаа нь ажил гүйцэтгэл хамгийн богино хугацаа тоггоож түүнийг ердийн хэмжээ болгож хэрэгжүүлсэн. Энэ тогтоосон цагаас богино хугацаанд гүйцэтгэсэн ажилчидад 25 - 50 % нэмэгдэл олгожээ. Ингэснээр хөдөлмөрт урамшуулах матераллаг сонирхолыг хүмүүст хүчтэй түрүүлж чадсанд оршино. Математикийн шинжлэх ухаанд хөдөлмөрийн үр дүн өгөөжийн асуудалыг судлаж үлэмж хувь нэмэр оруулсан эрдэмтэн бол Г. Энерсон 1853 - 1931он юм. Тэрээр хөдөлмөрийн бүтээмжийн 12 зарчим хэмээх бүтээл 1912 онд туурвижээ. Энерсон энэ бүтээлдээ сүртэй хоосон мөрөөдөлөөс энгийн хүмүүсийн гарт буй зөв зарчим илүү хүчтэй гэж тэмдэглээд хөдөлмөрийн бүтээмжийн 12 зарчимд тодорхойлжээ. Үүнд:

1.    Яв цаг чинь зорилго.

2.    Эрүүл саруул бие ухаан.

3.    Үнэтэй зөвлөлгөө

4.    Сахилга бат ( ажил хэрэгч шүүгч бусдад үлгэр жишээ байх )

5.    Ажилтандаа шудрага хандах ( зөв шийдвэр гаргах )

6.    Хурдан найдвартай тогтмол тооцоотой бүрэн зөв ажиллах цагийн менежмент өндөр байхыг хэлнэ.

7.    Диспетчерийн удирдлага мэдээлэл шуурхай хүртээмжтэй, үнэн зөв байх

8.    Норм цагийн хуваарь аливаа ажлын гүйцэтгэлд баримтлах ачаалал нарийн төвөгтэй байдал мэргэжил шийдэх зэргийг хамруулах.

9.    Ажлын хэвийн нөхцөл

Ю.Үйлдэлийн нормчилол

11.  Зааварчилгааны стандартыг бичих

12.  Хөдөлмөрийн бүтээмжийг урамшуулах

Хөдөлмөрийн зохион байгуулалт

Хүний хөдөлмөрлөх үйл ажиллагааг үйлдвэрийн хүчин зүйлсүүдтэй хамгийн оновчтой уялдуулж нэгтгэсэн техник, технологи эдийн засаг ажиллах хүчний иж бүрэн цогцолбор арга хэмжээг хөдөлмөрийн зохион байгуулалт гэнэ. Хөдөлмөрийн зохион байгуулалт хичээлээр дор дурьдсан асуудлыг судална.

1.    Хөдөлмөрийн хувиар хоршил

2.    Хөдөлмөрийн арга барил

3.    Хөдөлмөрийн зохион байгуулалт

4.    Ажлын байр түүний зохион байгуулалт үйлчилгээ

5.    Хөдөлмөрийн нөхцөл

6.    Ажлын байран дахь мэргэжлийн сургалт дадлагажуулалт

7.    Хөдөлмөрийн сахилга бат

8.    Хөдөлмөрийн эрүүл ахуй

9.    Хөдөлмөрийн сэтгэлгээ

10.         Хөдөлмөрийн зохион байгуулалт хичээлийн судлах обьект нь тодорхой хамт олны хөдөлмөр нь ямагт хамтын шинжийг илэрхийлж байдаг учир хамтын хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны зохион байгуулалттай харилцаа нь аливаа хөдөлмөрийн үйл ажиллагаа нь тодорхой орон зай цаг хугацаанд бусдын хэрэгцээг хангаж бүтээл гаргаж тодорхой орон зайд хүн ажилдаа эзэн болсон байх ёстой тодорхой цаг хугацаа өөрийн болон бусдын хэрэгцээг хангаж чадахуйц бүтээмж гаргаж ажилласан байх ёстой. Энэ 2 зохион байгуулалт нь эдийн засгийн шалгарсан арга болно.

11.         Хөдөлмөрийн хувиар хоршил

12.         Адам смитийн онолоор эдийн засаг өөрөө хөдөлмөрийн хувиар гаргаж өгдөг.

13.         Хөдөлмөрийн тодорхой ойлголт нь хүмүүс а/а эрхэлж зах зээл дэхь арилжаа солилцоо хэрэглээний дагнаж төрөлжсөн онцгой чадамж хөгжилийн төвшингөөр тодорхойлно. Хөдөлмөрийн хувиар нь хүй нэгдлийн байгууллагын үеэс бий болсон. Хөдөлмөрийн хамгийн энгийн хувиар зохион байгуулалтын хамтын орчин үед хөдөлмөрийн хувиар нь хүний оюуны өндөр чадамж бүхий мэдлэг мэрэгжилээр тодорхойлох болжээ. Энэхүү дэвшил хөгжил нь хүмүүсийн хөдөлмөрийг илүүтэй хөнгөвчилж нийгмийн бүтээгдэхүүнийг өндөр түвшинд хүргэсэнээр ажлын цагийг хорогдуулж чөлөөт цагийг нэмэгдүүлэх хөдөлмөрийн эдийн засгийн онолын амьдралд хэрэглэх нөхцөл боломжийг нээсээр байна. Тухайлбал монгол улсын зах зээлийн эдийн засаг шилжисэн эхний он жилүүдэд хөдөлмөрийн хуулиа шинэчилэн баталж ажлын 6 өдөртэй 7 хоногоос ажлын 5 өдөрт шилжисэн европын өндөр хөгжилтэй орнуудад тухайлбал Герман , Франц, Австари искандиновын гэх мэт орнууд ажлын 4 өдөртэй амралтын 3 өдөртэй нийгэмийн ажлын цагийн зохицуулалтын бэлтгэл хийж байна. Орчин үеийн шинжлэх ухааны технологийн дэвшил нь хүний хөдөлмөрийг оролцсон техникийн өндөр шийдэлд хүргэж байна. Үүнийг дагаж олон хүмүүс ажпын байрнаасаа чөлөөлөгдөх хандалага ч илэрч байна. Энэ нь хөдөлмөрийн зах зээлд ажилгүйдэлийг нэмэгдүүлэх нэг бодит шалтгаан гэж үзэхэд хүргэж байна. Техник хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилөх болсон нь хүний хөдөлмөрийг үгүйсгэх хандлага бас үгүйлэгдэж байна. Онолын хувьд энэ 2 хандлагыг шийдвэрлэх арга зам тодорхой. Энэ нь дээр дурьдчилсанчлан цалин орлогыг тэнцвэржүүлэх чиглэлийг нийгэмийн хөгжлийн тулгуур үндэс болох ёстой. Нийгэмийн хөдөлмөрийн хувиар нь техник технологийн дэвшил нь ажиллах хүчний мэргэжлийн өсөлт хөдөлмөрийн ажиллагсадад улам бүр төрөлжих боловсронгуй болгох арга замыг тавьж өгдөг үүгээрээ хөдөлмөрийн хувиар нь эдийн засгийн өсөлтийг түргэтгэж зах зээлийн өсөлтийг өргөжүүлэх өргөн боломжийг нээж өгдөг.

14.         Адам смит хөдөлмөр хэдий чинээ нарын мэргэжлийн болох тусам зах зээлийн улам өргөн хүрээнд тэлж өсөх боломжийг бүрдүүлнэ гэж үзжээ. Адам смитийн зааснаар хөдөлмөрийн
хувиар нь ажиллах хучний мэргэжил чадваржуулах аливаа үндэстний өрсөлдөх чадивахыг нэмэгдүүлнэ гэж үзжээ. Дээр дурьдсанаас үндэслэн хөдөлмөрийн хувиарийн ойлголтыг тодорхойлбол ( Ажиллах хүч мэргэжилээрээ ялгарч ажиллах онцгой чадамж ) тодорхойлж болно.

15.          Хөдөлмөрийн хувиарийн ангилал

	Хөдөлмөрийн
	хувиар

16.           

17.          Хөдөлмөрийн хувиар хийх бүс

18.         

X о о о. с; со Е о о о С0 2 X X

>Х О- з; го X X X со ф >ч Ш х

1! сС о л 8

8 § « I 81* а: х

о с; о X X ш I-

Техник технологи мэргэжил

19.           

20.           

21.           

22.           

23.           

24.           

25.                          Г               

26.           мэргэшилийн

27.         Ерөнхий —» эдийн засгийн макро эдийн засагт

28.         Хэсэгчилсэн -*■ Салбарын дотоодод хөдөлмөрийн аж ахуйн дотор мал аж ахуй, ойн аж ахуй гэх мэт.

29.         Дагнасан —► эдийн засгийн микро түвшинд тодорхой нэг аж ахуй байгууллагад хийгддэг хөдөлмөрийн хувиар юм.

30.         Тухайлбал: Хөдөлмөрийн дээд сургуульд мэргэжлийн танхимууд тэдгээрт ажиллаж байгаа багш нарыг хэлж болно.

31.         Хөдөлмөрийн хувиар нь үйлдвэрийн хэрэгсэлтэй хүний хөдөлмөрийг уялдуулан холбож харьцангуй бие даасан үйл ажиллагааны хүрээнд мэргэжил ажил үүргийн ялгаатай шинжийг илэрхийлсэн хөдөлмөрийн зохион байгуулах арга хэлбэр болно.

32.         үндэслэлтэй 110- аас дээш буюу 90-ээс доош хувийн биелэлтийг хянаж сайжруулах шаардпагагай. Хөдөлмөрийг зохион байгуулахад нормчлолын үүрэг ролийг дэзшлүүлзх, аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны эдийн засгийн үзүүпэлтүүдийг сайжруулахад хөдөлмөрийн нормчлолын үйлчлэх хүрээг өргөжүүлэх шаардлагатай боллоо. Хөдөлмөрийн нормчлолын чанар, .I. I >лын ажлын зохион байгуулалтыг сайжруулахад мэргэжлийн удирдлагыг бэхжүүлэх нь чухал болно. Үүний тулд хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн ажилтнуудыг давтаж сургах, их дээд сургуулийн оюуны чадавхийг төвлөрүүлсэн сургалт арга зүйн төв, лаборатори байгуулж болох юмаа.